Δευτέρα 21 Απριλίου 2014

Έχει γίνει πια η Δημοκρατία ένα μουσειακό έκθεμα; (του Σάββα Μιχαήλ)

Έχει γίνει πια η Δημοκρατία ένα μουσειακό έκθεμα; Είναι πλέον ένας λόγος περί δημοκρατίας μουσειακό λείψανο; Όταν από πολύ παλιά έχει σιγήσει η Αγορά των ελεύθερων και ίσων, θα ακούμε μόνο τις αγορές να μιλούν και να ορίζουν τη δημοκρατία;


Κι άνθισαν μάταια τα λουλούδια της οργής, οι θυελλώδεις συζητήσεις για το ποιά δημοκρατία θέλουμε στις συγκεντρώσεις των Αγανακτισμένων και των Εξεγερμένων, στην Puerta del Sol, στο Σύνταγμα, στην πλατεία Ταχρίρ;

Για ποιά δημοκρατία μπορεί να γίνεται λόγος τον καιρό των μνημονίων που ο λαός καταψηφίζει κι αυτά τον κυβερνούν; Ποιός λόγος μπορεί σήμερα να υπάρξει περί δημοκρατίας, χωρίς να είναι αοριστολογία, κενολογία, ένα ευχολόγιο, δήλωση νομιμοφροσύνης ή και άλλοθι τρομοκρατικών πολέμων, εισβολών και κατοχής;


Όταν οι λαοί εξεγείρονται ζητώντας ψωμί, δουλειά, παιδεία, ελευθερία ή και γκρεμίζουν τυραννίες –στην Τυνησία, την Αίγυπτο- για να δουν να τους επιβάλλεται, στη συνέχεια, σαν «δημοκρατία», η τυραννία με άλλο όνομα, βαφτισμένη σε μία κολυμπήθρα του Σιλωάμ που λέγεται κάλπη;

Μήπως η Δημοκρατία πεθαίνει και το θάνατό της προαναγγέλλουν οι κρωγμοί των επίχρυσων «χρυσαυγιτών» και ο βλακώδης βαρβαρισμός «εγέρθητος»;

Μα τί ακριβώς πεθαίνει; Ποιά είναι η δημοκρατία «τους» και ποια «η δική μας»; Ποιά είναι η δημοκρατία των «επάνω» που δεν μπορούν πια να μας κυβερνούν όπως παλιά και ποιά αυτή των «κάτω» που δεν ανέχονται να κυβερνώνται όπως παλιά, γιατί δεν μπορούν να επιβιώσουν, να ζήσουν ανθρώπινα και προπαντός με αξιοπρέπεια;

Ποιός είναι ο λόγος περί δημοκρατίας των αγορών και ποιός αυτός των πλατειών; Ήταν ο λόγος στις πλατείες κούφιος και δεν οδηγούσε πουθενά, μια βουή που έσβησε, ένας αυτοσχεδιασμός; […] Χωρίς αυτοσχεδιασμό υπάρχει άραγε αληθινή, άμεση δημοκρατία τών από κάτω;

    […] Δημοκρατία δη, ως έοικε, μετά τούτεο σκεπτέον… (1) μας συμβουλεύει μέσα από το λαβύρινθο της διαλεκτικής, ο αρχαίος γνώστης της, ο Πλάτων.

Φαίνεται ανορθόδοξο ή και προκλητικό, την ώρα της κρίσης, για να σκεφτούμε ξανά τη δημοκρατία να στρεφόμαστε χιλιάδες χρόνια πριν, σε ένα αυστηρό κριτή της, έναν αριστοκρατικό αναμφίβολα, αν και κομμουνιστή, που υποτίθεται είναι «αντιδραστικός», σύμφωνα με ορισμένους βιαστικούς και μονόπλευρους.

[…] Η αμείλικτη διεισδυτική ματιά του Πλάτωνα φτάνει στα υλικά θεμέλια των κοινωνικών – πολιτικών μεταμορφώσεων.

Κινητήρια δύναμη της φθοράς της ολιγαρχίας και της γένεσης της δημοκρατίας είναι η ακόρεστη επιθυμία συσσώρευσης πλούτου:

δι’ απληστίαν του προκειμένουν αγαθού, του ως πλουσιωτάτου δειν γίγνεσθαι (2).

Ο άπληστος πλουτισμός μιας ολιγαρχικής ελίτ –είτε στα αρχαία χρόνια είτε στην εποχή της κυριαρχίας της σύγχρονης χρηματιστικής ολιγαρχίας- την ωθεί στην καταστροφή.

Ο ίδιος ο πλούτος είναι φύσει ασύμβατος με τη σωφροσύνη, την αρετή, το πολιτικό ήθος;

Πλούτον τιμάν και σωφροσύνην άμα ικανώς κτάσθαι εν τοις πολίταις αδύνατον, αλλά ανάγκη ή του ετέρου αμελείν ή του ετέρου (2).

Ο πλουτισμός της παρηκμασμένης κι ακόλαστης ολιγαρχίας πολύν τον κηφήνα και πτωχόν εμποιούσει τη πόλει (3) γεννώντας παντού εξαθλίωση, χρέη και κοινωνικό αποκλεισμό… οι μεν οφείλοντες χρέα, οι δε άτιμοι γεγονότες, οι δε αμφότερα, σπέρνοντας παντού ταξικό μίσος, επιβουλή και άλλα και τον πόθο της εξέγερσης: μισούντες τε και επιβουλεύοντες τοις κτησαμένοις τα αυτών και τοις άλλοις, νεωτερισμού έρωντες (4).

Ενάντια στους μύθους που η δημοκρατία καλλιεργεί όταν πια γίνει καθεστώς, καταδικάζοντας, υποτίθεται «τη βία από όπου κι εάν προέρχεται», η ίδια προέρχεται από την πληβειακή βία ενάντια στην ολιγαρχική βία […]

Ο Πλάτων δεν τσιγκουνεύεται την ειρωνεία όταν μιλάει για την κατεστημένη δημοκρατία, τη δημοκρατία καθεστώς που παρουσιάζει την πλουμιστή πραμάτεια της, το σωρό των εμπορευμάτων της, δίνοντας σ’ αυτόν που την επισκέπτεται την αίσθηση μπακάλικου αγοραπωλησίας πολιτικών-συνταγματικών δικαιωμάτων, ώσπερ εις παντοπώλιον αφικομένω πολιτειών (5)

Η ελευθερία, για την οποία επαίρεται σαν υπέρτατη αξία της, η κατεστημένη δημοκρατία–παντοπωλείο, γρήγορα αποκαλύπτεται σαν ελευθερία κάθε απατεώνα να κυκλοφορεί ελεύθερος και ατιμώρητος, σαν αόρατος, να περινοστεί ώσπερ ήρως, ακόμα κι όταν τυπικά έχει καταδικαστεί, ούτε φροντίζοντος ούτε ορώντος ουδενός. (6)

Στην κατηγορία αυτοί και τον καιρό του Πλάτωνα και στις μέρες μας ανήκουν και πάμπολλοι πολιτικάντηδες, αφού μάλιστα η δημοκρατία–παντοπωλείο αδιαφορεί και καταπατά μεγαλοπρεπώς όποια αξιοκρατικά κριτήρια, ουδέν φροντίζει εξ οποίων αν τις επιτηδευμάτων επί τα πολιτικά ιών πράττη, επιλέγοντας κατά προτίμηση δημοφιλείς δημοκόπους (στις μέρες μας κυρίως τηλεοπτικούς αστέρες): αλλά τιμά, εάν φη μόνον εύνους είναι τω πλήθει.

Η καίρια πολιτική του Πλάτωνα σ’ αυτή τη δημοκρατία που παρουσιάζεται σαν ηδεία πολιτεία και άναρχος και ποικίλη είναι ότι αναιρεί την ισότητα στο όνομα της ισότητας και της ισονομίας, ισότητά τινα (…) ίσοις τε και άνισοις διανέμουσα.

Με άλλα λόγια είναι πολιτεία άδικη με το Δίκαιο που τη διέπει, Δίκαιο εξίσωσης ισότητας κι ανισότητας, άρα Δίκαιο ανισότητας, να βρίσκεται σε ρήξη με το μέγα ζητούμενο: τη Δικαιοσύνη. […]

Την απουσία των αληθών λόγων έρχεται να καλύψουν με την καταθλιπτική παρουσία τους οι ψευδείς και αλαζόνες λόγοι (7), οι αντεστραμμένες αξίες (8), ο μηδενισμός, το βούλιαγμα στην καθημερινότητα, όταν ο πολίτης διαζή το καθ’ ημέραν (9), κατοικώντας σε μια χώρα των Λωτοφάγων (10).

Η διολίσθηση προς την τυραννία έχει δημοκρατικά και ανεπαισθήτως αρχίσει. […]

    Εκ δημοκρατίας τυραννίς (11)

Ο Πλάτων εξετάζει μεθοδικά την πτώση των δημοκρατιών του καιρού του σε νέες τυραννίδες. Ο Μπαντιού, στη δική του απόδοση της πλατωνικής Πολιτείας, βρίσκει εδώ μια ισχυρή αναλογία με την άνοδο του φασισμού στην εποχή μας. […]

Όπως και στη φθορά της ολιγαρχίας, έτσι και τώρα στη φθορά της δημοκρατίας ενοχοποιείται η απληστία.

Μόνο που τώρα, στην περίπτωση της δημοκρατίας, η απληστία αφορά το ίδιο το θεωρούμενο σαν ύψιστο δημοκρατικό αγαθό, την ελευθερία.

Η κατάχρησή της, κατά τον Πλάτωνα, οδηγεί στη μετατροπή της στο αντίθετο: εξ οίμαι της ακροτάτης ελευθερίας δουλεία πλείστη τα και αγριωτάτη. (12) […]

Στη ρίζα της φθοράς στη Φύση, και στις πολιτείες ο Πλάτων βρίσκει το άγαν, την υπερβολή, την παραβίαση των ορίων, τη ρήξη του φυσιολογικού κύκλου που οδηγεί στο αντίθετο […]

Ο σιδερένιος κύκλος της Αιώνιας Επιστροφής σπάζει στους Νέους Καιρούς , με το άνοιγμα στην καθολικότητα που εγκαινιάζει η εμφάνιση του κεφαλαίου, τη μετατροπή του κύκλου σε ανοικτή σπείρα. Στο καπιταλισμό, στην ανοικτή οικονομία της ανταλλακτικής αξίας, το ζητούμενο είναι η διαρκώς διευρυνόμενη αναπαραγωγή του κεφαλαίου.

Όταν η σπειροειδής ανέλιξη διακοπεί και βρεθεί σε εμπλοκή η διαδικασία διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου λόγω κρίσης υπερυσσώρευσής του –όπως σε τελευταία ανάλυση συμβαίνει και με την παρούσα καταστροφική παγκόσμια καπιταλιστική κρίση μετά το 2007-, τότε εκδηλώνεται η φθορά, η παρακμή, η κατακρήμνυση προς το βάραθρο της Ιστορίας.

Αλλά και στις δύο διαφορετικές μορφές ιστορικής παρακμής υπάρχουν αναλογίες και καραδοκεί με άλλο προσωπείο ο εφιάλτης μιας νέας αγριότατης τυραννίας. […] γιατί ο λαός δεν έγινε το ιστορικό υποκείμενο που θα συνέτριβε την επικείμενη τυραννία;

Μα γιατί δεν  μπορούσαν ο Πλάτωνας και η εποχή του να βρουν και να δουν ό,τι δεν υπήρχε ακόμη: δεν υπήρχαν μέσα στην κοινωνία και στον λαό εκείνοι οι υλικοί όροι, εκείνη η κοινωνική τάξη των υπάρξεων που δεν έχουν άλλους όρους ύπαρξης από την πώληση της εργατικής τους δύναμης στο κεφάλαιο και που δεν μπορούν να χειραφετηθούν χωρίς να χειραφετήσουν όλη την κοινωνία. […]

Γι’ αυτό ο Πλάτωνας τελικά δεν μπορούσε παρά να οραματιστεί μόνο μια αφηρημένη ιδεατή ουτοπία, έναν αντικατοπτρισμό στα νερά έξω από το Σπήλαιο των δεσμωτών αυτού που δεν υπήρχε ακόμη παρά σαν μακρινή δυνατότητα, ο Ήλιος της Δικαιοσύνης, η Ιδέα του Αγαθού. Να ονειρευτεί με ανοιχτά τα μάτια της ψυχής του το όνειρο των «βασιλέων-φιλοσόφων» και μιας Πολιτείας των Ελεύθερων και Ίσων – για να γνωρίσει την οικτρή διάψευση, την τραγική κατάληξη της σικελικής του περιπέτειας.

    Προς τη συγκεκριμένη Ουτοπία


Η Ουτοπία όμως, δεν πέθανε, γιατί δεν είναι τεχνητή φενάκη, είναι, όπως θα έλεγε και ο ίδιος ο οραματιστής της Πολιτείας, μια αναγκαία επιθυμία: ο πόθος της άφαντης ακόμα Δικαιοσύνης.

Η αφηρημένη Ουτοπία γίνεται συγκεκριμένη, όπως επέμενε να δείχνει ο Ernst Bloch, μέσα στην Ιστορία και στην πράξη, από τους ίδιους τους αυτουργούς, τους άμεσους παραγωγούς που τώρα πετιούνται κατά εκατομμύρια από την παραγωγή όπου γης, από τους μέχρι πρότινος απράγμονες, τους εκτός πολιτικής που τώρα σπρώχνονται μαζικά στην αρένα της πολιτικής σύγκρουσης, από τους μη πάνυ κεκτημένους, αυτούς που και το λίγο που κατείχαν το έχασαν πια από τις τράπεζες και τα μνημόνια και παλεύουν για το δικαίωμα στην ίδια τη ζωή.

Ο λαός με τους εργάτες και τους άνεργους νέους μπροστά μπορεί να γίνει το υποκείμενο της Ιστορίας.

Μας το έδειξε η Κάσμπα, μας το έδειξε η Ταχρίρ αλλά και ο ελληνικός Δεκέμβρης και οι γενικές απεργίες του 2011 και η παλλαϊκή κινητοποίηση της 12ης Φερβρουαρίου ενάντια στα μνημόνια.

Ο λαός είναι το πλείστον τε και κυριώτατον εν δημοκρατία ότανπερ αθροισθή: η πλειοψηφία, το 99% όπως λέει το κίνημα Occypy Wall Street, που γίνεται πανίσχυρο ακριβώς όταν βρεθεί όλο μαζί, σε Λαϊκή Συνέλευση και δεν αφήνει να μετατραπεί η παρηκμασμένη αστική δημοκρατία σε προθάλαμε μιας φασιστικής τυραννίας αλλά, αντίθετα, μπορεί τη δικής δημοκρατία των από κάτω, την εργατική εξουσία, να την κάνει μεταβατικό σταθμό προς μια πανανθρώπινη ελευθερία άνευ ορίων άνευ όρων.

Μπορεί ο Πλάτων να φοβόταν μια τέτοια υπέρ άγαν ελευθερία, ανέφικτη έτσι και αλλιώς στον καιρό του, και να ζητούσε να θωρακίσει τη Δικαιοσύνη της Πολιτείας με τους ζοφερούς Νόμους της γεροντικής του ηλικίας.

Prisons are built with stones of Law, οι Φυλακές είναι χτισμένες με πέτρες του Νόμου, διακήρυσσε ο William Blake (13), κι ως γνωστόν το πάθος για τη λευτεριά είναι δυνατότερο από όλα τα κελιά.

Σε τίποτα, όμως, δεν διαφέρει αυτό το πάθος για τη λευτεριά από τον πόθο για μια πέρα από το Δίκαιο της ανισότητας Δικαιοσύνη, την αναγκαία επιθυμία μιας πανανθρώπινης αταξικής, ακρατικής, ανεξουσίαστης δηλαδή ελευθεριακής κομμουνιστικής κοινωνίας, όπου, όπως έγραφε κι ο θεϊκός Πλάτων, οι πάντες όμοιοι ώμεν και φίλοι, τω αυτώ κυβερνώμενοι.

    Αποσπάσματα από το βιβλίο Musica ex nihilo Δοκίμια για την ποίηση, τη ζωή, το θάνατο και τη δικαιοσύνη, του Σάββα Μιχαήλ, Άγρα, 2013. Κεφάλαιο: Λόγος περί δημοκρατίας 1 ή Ένας μη πλατωνικός διάλογος με τον Πλάτωνα (14). Σελ. 227 - 238.



Ο Σάββας Μιχαήλ (Σαμπετάι Μπεν. Μάτσας) γεννήθηκε στην Αθήνα το 1947. Σπούδασε Ιατρική στην Αθήνα και στο Παρίσι. Γυναίκα του είναι η Κατερίνα Μάτσα.Έχει ενεργό δράση στο χώρο της μαρξιστικής αριστεράς από τα χρόνια της χούντας.

Πέρα από τα άρθρα του σε εφημερίδες και περιοδικά στην Ελλάδα και διεθνώς, εκδόθηκαν και τα βιβλία του:

"Περεστρόικα και οικονομία" (Αλλαγή, α΄ έκδοση 1987, β' έκδοση 1988), "Επανάσταση κι αντεπανάσταση στην Κίνα" (Πελεκάνος, 1989), "Σολωμός και Χέγκελ" (Λέων, 1991), "Παλινόθρωση ή Επανάσταση;" (Λέων, 1992), "Πλους και κατάπλους του Μεγάλου Ανατολικού" (Άγρα, 1996), "Μορφές του Μεσσιανικού" (Άγρα, 1999), "Ο Τρότσκυ ως φιλόσοφος" (Λέων, 2001), "Μορφές της Περιπλάνησης" (Άγρα, 2004), "Homo Poeticus" (Άγρα, 2006) "Γκόλεμ ή Περί υποκειμένου και άλλων φαντασμάτων" (Άγρα, 2010). Έχει μεταφράσει για τις Εκδόσεις Άγρα βιβλία των Tariq Ali, Edward Said, Alain Badiou, Marx-Engels, Noam Chomsky.




---
Παραπομπές:

    Πλάτωνος Πολιτεία 555 b.
    Πολιτεία 555 b.
    Πολιτεία 556 a.
    Πολιτεία 555 d-e.
    Πολιτεία 557 d.
    Πολιτεία 558 a.
    Πολιτεία 560 c.
    Πολιτεία 560 d.
    Πολιτεία 561 c. 
    Πολιτεία 560 c.
    Πολιτεία 562 b.
    Πολιτεία 562 a.
    William Blake, Marriage of Heaven and Hell, The Complete Poema, Penguin, 1977, σ. 183
     (Ομιλία στο Μουσείο Ανθρώπινης Συμπεριφοράς του Νίκου Διαμαντή, Φεστιβάλ Αθηνών 2012, Μουσείο Μπενάκη – Πειραιώς 5.7.2012. Πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Νέο Επίπεδο, Περίοδος Τρίτη, τεύχ. 3, Δεκ. 2012)


(αναδημοσίευση από tvxs )

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου